ŞEMALAR VE İHTİYAÇLAR ARASINDAKİ İLİŞKİ

Şemalar ile ihtiyaçlarımız arasında önemli bir ilişki vardır. İhtiyaçlarımızın karşılanıp karşılanmaması veya nasıl karşılandığı hangi şemaya/şemalara, hangi düzeyde sahip olacağımızı belirler. Aynı zamanda, şemalarımız ihtiyaçlarımızı karşılamamız konusunda bazen bir araç bazen de bir engel olur (Karaosmanoğlu, 2022: 21-22). Olumlu şemalar ihtiyaçlarımızı karşılama yolunda bir araç olurken uyum bozucu (olumsuz) şemalar genellikle engel olmaktadır. Olumsuz şemalar bazı durumlarda kısa vadede araç oluyor gibi görünse de aslında uzun vadede engel olmaktadır.

Bir çocuk susayınca annesine bunu nasıl ifade edebileceğini birkaç deneme sonucu keşfeder ve işe yarayan sözlü veya davranışsal ifadeyi kullanmaya devam ederek su ihtiyacını karşılar. “Ben bu hareketi yaparsam veya bunu dersem su alıyorum” şeması ile çocuk ihtiyacını karşılamış olur. “Sevilebilen ve değerli birisiyim, bunu hak ediyorum” şemasına sahip bir kadın/erkek eşinin işlerinden dolayı yoğun olduğu ve kendisini ihmal ettiğini hissettiği bir dönemde bunu eşiyle rahatlıkla paylaşıp sevgi ve ilgi ihtiyacını karşılayabilir.

Küçüklüğünden beri her hatasında veya başarısızlığında cezalandırılmış, aşağılanmış ve küçük düşürülmüş, mükemmeliyetçi ebeveynlere sahip birisinde “Başarısızlık”, “Kusurluluk ve Utanç”, “Onay Arayıcılık” gibi şemalar gelişebilir. Bu kişi hata yapmayı ve başarısız olmayı kabul edilemez ve felaket bir durum olarak algılayabilir. Bu nedenle yeni bir şeyler denemekten, kariyeri için adım atmaktan korkup kaçabilir, sınav kaygısı yüzünden sınavlarda potansiyelini yansıtamayabilir. Bu durum onun her insanda var olan başarma ve özgüven ihtiyacını karşılamasına engel olur.

Çocukluğunda sevgi ve saygı veya özgürlük ihtiyacı yeterince karşılanmamış birisini düşünelim. Karaosmanoğlu (2022)’na göre bu kişide “İnsan ancak çok iyi makamlara gelir, çok başarılı olur veya her konuda kusursuz olur, her şeyi olursa o zaman sevilip sayılır ve istediğini yapabilir” düşüncesi gelişmiş ise bu kişi “Yüksek Standartlar ve Statü Arayıcılık” şemalarına sahip olabilir. Bu durum onu gereğinden fazla çalışmaya, iş kolikliğe ve mükemmeliyetçiliğe itebilir. Bu da ona sahte bir özgürlük verir çünkü iş hayatı dışında bir hayatı kalmaz. İş hayatına hapsolup çıkar.

Yine Karaosmanoğlu (2022)'na göre özgürlük ihtiyacı karşılanmayan başka bir kişi ise özgürlüğün her daim ve koşulsuz şartsız olması gereken bir şey olduğu ancak bunu kendisinin alamadığı, bu yüzden bunu kazanmak uğruna her yolun ona mubah olduğu, istediğini istediği zaman ve istediği şekilde yapması gerektiği yönünde bir düşünce geliştirebilir. Bu kişide “Haklılık” ve “Yetersiz Öz- Denetim (Dürtüsellik) şemaları gelişmiş olabilir. Kişi kısa yollardan özgürlük ihtiyacını karşılamaya yönelir. Bu kişi ilişkilerde sadakat konusunda sıkıntılar yaşayabilir, sigara-alkol-madde-kumar- bilgisayar bağımlılıkları olabilir, erteleme davranışları ve istikrarsızlık, yeme bozuklukları, öfke kontrol sorunları yaşayabilir. Bu dürtüsel davranışları ile o an kısa sürede hazza ulaşır ve istediğini “özgürce” yapmış olur. Ancak, bu özgürlük de sahtedir ve uzun vadede kişiye zararlıdır. Sahtedir çünkü bir maddenin veya bir şeylerin bağımlısı, esiridir ve içten içe bunu bilir.

Kaynakça: Karaosmanoğlu, H.A. (2022). Hepsini istiyorum hemen istiyorum. Psikonet yayınları.

#Şemalar #şematerapi #psikolojideşemalar #psikoterapideşemalar #ihtiyaçlar #özgürlük #özgürlükihtiyacı #sevgiihtiyacı #dürtüsellik #yüksekstandartlar #statüarayıcılık #yetersizözdenetim #haklılık #düşünmedenhareketetmek #bağımlılıklar #kusurlulukveutanç #onayarayıcılık #başarısızlık #başarısızlıkkorkusu #psikolog #izmirpsikolog #ailedanışmanı #psikoloji #psikolojidiyorki